Yardımcı Dinleme Cihazları
Günlük yaşamda işitme cihazları ya da koklear implantın işitme sorunlarına en iyi çözümü sağlamadıkları birçok durum olabilmektedir. Örneğin hafif bir işitme kaybınız varsa ve sessiz bir ofis ortamında ya da bire bir konuşmalarda herhangi bir sorun yaşamıyorsanız işitme cihazına pek gerek duymayabilirsiniz. Bununla birlikte, toplantılarda, gürültülü ortamlarda ise zorluk yaşayabilirsiniz. Bir başka örneği ise şöyle verebiliriz: İşitme cihazınızı rahatça kullanabiliyorsunuzdur ancak sabah saatin alarm sesini duyarak uyanmada sorun yaşıyor olabilirsiniz. İşitme cihazını çıkarmış ve uyuyorken bebeğinin uyanma veya ağlama sesini duyamayan bir annenin sorunu da benzerdir. Bu gibi durumlarda çözüm yardımcı dinleme aletlerinin kullanılmasıdır. Bu amaçla üretilmiş çok çeşitli ürün vardır. Yardımcı dinleme cihazlarının masraflarını sağlık güvencesi sistemleri (ülkemizde SGK ya da özel sağlık sigortaları) karşılamadıkları için yaygın kullanım alanı bulamamaktadır. Aslında bu durum gelişmiş ülkelerin bazılarında bile söz konusudur. Ülkemizde yaygın kullanılmıyor olması ekonomik zorluklardan ya da bilgisizlikten kaynaklanmaktadır.
Yardımcı dinleme cihazlarının bazıları şunlardır:
Kişisel Kullanıma Uygun Cihazlar
Taşınabilir kişisel dinleme yükselticileri:
Mikrofona konuşan bir kişinin konuşmalarını işitme sorunu olan kişinin taktığı bir kulaklıkla yükseltilmiş olarak dinleme olanağı veren cihazlardır. Sesin şiddetini ayarlamak mümündür. Bu cihaz sadece mikrofona konuşanın sesini yükseltmek ve etraftaki gereksiz fon gürültüsünü azaltmak üzere ayarlanmıştır. Toplantılarda, bakımevlerinde, otomobillerde, kalabalık evlerde yararlı olabilen bir sistemdir.
Kişisel FM sistemleri:
Kişisel FM sistemleri iki parçadan oluşmaktadır: Konuşanın kullandığı bir mikrofon ve işitme kaybı olan dinleyicinin kullandığı bir alıcı. Mikrofonun aldığı konuşma sesleri radyo dalgalarına benzer bir biçimde frekans modülasyonu (FM) dalgaları ile alıcıya iletilir. Alıcı işitme cihazı olmaksızın kulaklık veya da boyun kordonu ile kullanılabilir. Bununla birlikte işitme cihazı ile birlikte kullanılması daha berrak ve anlaşılır bir sesin duyulmasına katkı sağlar. FM sistemleri kablosuz kullanılabildiği için digger sistemlere üstünlüğü vardır: İşitme kayıplı kişiye 200 metreye kadar bir hareket olanağı sağlar seste çok az bozulmaya neden olur. En önemli dezavantajı pahalı olmasıdır. Bu sistemlerin grup kullanımları için uygun olanları da vardır. Okullarda sınıflarda, sinema ve tiyatro salonlarında, konferans salonlarında, üniversite anfilerinde, restoranlarda, müzelerde, bakımevlerinde kullanmak için çok uygundur.
Kızılötesi sistemler:
Bu sistemler kızıötesi ışınlarla ses enerjisini iletmektedirler. Sistem FM sistemine benzer, fakat daha ucuzdur. En sık kullanıldığı alan TV izlemektir. Televizyonun sesi işitmesi normal olanların rahatça dinleyecekleri bir düzeye ayarlanır, ses kızıötesi ile kulaklığa monte edilmiş durumdaki alıcıya işitme sorunu olan kişiye iletilir. İşitme kayıplı sesin şiddetini bu kulaklıktan manuel olarak kendi ihtiyacına göre ayarlayabilir. Böylece herkes kendisine uygun ve birbirini rahatsız etmeyen bir şiddette sesleri duymuş olur. Ayrıca konserde, toplantılarda, konferans salonlarında kullanılabilen bir sistemdir.
Telefon seçenekleri:
Telefon konuşmalarında daha kaliteli görüşme olanağı yaratan birçok yardımcı dinleme cihazları vardır. Telefon ahizesine bir telefon ses yükselticisi takılarak sesleri 20 desibele kadar yükseltmek mümkün olabilmektedir. Bu yükselticiler küçük, taşınabilir adaptörlerdir. Bu cihazlar telesekreterlerin seslerini de sesin perdesini ve frekansını değiştirerek yükseltebilirler. Bu cihazların işitme cihazları ile birlikte ve işitme cihazı takılı değilken kullanılmaları mümkündür.
Modern işitme cihazlarının çoğunda telecoil (T bobini) ya da T düğmesi denilen bir özellik vardır. Bu parça işitme cihazının içine yerleştirilmiş çok küçük bir parçadır ve telefon konuşmalarını işitme kayıplı kişi için kolaylaştırmaktadır. İşitme kayıplı kişi telefon konuşmaları sırasında T düğmesini aktif hale getirmektedir.
Telefon konuşmalarında işitme cihazı öterse/ıslık sesi çıkarırsa (feedback) bunu önleyici bir bağlayıcı (coupler) kullanılabilir. Bu telefon bağlayıcısı ıslık sesine neden olan ahize ile işitme cihazı arasındaki etkileşimi ortadan kaldırarak ıslık sesine benzer ötmeyi önler ya da azaltır.
Grup Kullanımına Uygun Cihazlar
Endüksiyon döngü sistemi:
Endüksiyon döngü sistemi büyük ortak kullanım alanlarına yerleştirilen büyük bir kablodur. Bir mikrofona bağlıdır. Bir kişi mikrofona konuştuğunda ses elektromanyetik sinyallere dönüştürülür ve şiddetlendirilir. İşitme cihazlarındaki T bobini ya da T düğmesi bu elektromanyetik sinyalleri yakalama ve tekrar berrak bir ses enerjisine çevirme özelliğine sahiptir.
Bu sistem aslında evde kişisel kullanım için de kurulabilir ki, bu durumda halının altına çepeçevre döşenir kablo; ancak yaygın kullanım grupların bulunduğu genel kullanım alanlarına kurulmaktadır: Konser salonları, sınıflar, toplantı odaları, bekleme salonları, tren istasyonaları.
Genellikle bu sistemin kurulmuş olduğu yerlere uluslararası geçerli uyarı işaretleri konulur. Bu işaretin görüldüğü yerlerde işitme cihazlarının T pozisyonuna getirilmesi uygun olur.
Sesalanı Yükselticisi:
Bu yardımcı dinleme sistemlerinin en yaygın kullanıldığı yerler okullardaki sınıflardır. Mikrofona konuşan öğretmenin sesini yükselterek ortama veren ve sınıfta çepeçevre yerleştirilmiş hoparlörden oluşan klasik mikrofon hoparlör sistemidir. Öğretmene uzak olmanın, duymayı zorlaştıran ortam gürültüsünün ve yankılanmanın dezavantajlarını ortadan kaldırır.
Diğer İletişim Seçenekleri
Bu alternatif cihazlar dokunma ve görme gibi diğer duyuları kullanarak işitme duyusundaki eksikliklerin giderilmesi prensibine dayanmaktadır. Bunlar ileri ve çok ileri derecede işitme kaybı olanlar için uygun cihazlardır.
Altyazılı TV:
Birçok televizyon programları, DVD’ler vs konuşmaları ekranda altyazılı olarak izleme olanağı sunmaktadır. Yeni geliştirilmiş bazı TV’ler altyazı ile birlikte görüntüleri sunma özelliğine sahiptirler. Bununla birlikte dıştan TV’lere takılabilen teletekst çözücüler de vardır. Bu olanak duyması çok kötü durumda olanlara evde iyi zaman geçirmede büyük kolaylık sağlamaktadır.
Bilgisayar yardımlı gerçek zamanlı çeviriyazıcı:
İngilizcede kısaca CART (Computer Assisted Realtime Transcription) olarak isimlendirilen bu cihazlar konuşulanları bir bilgisayar yazılımı sayesinde anında yazıya dönüştürerek görsel ileti haline çevirmekte ve böylece işitme engelli kişinin iletişimindeki eksikliği görme duyusuyla tamamlamaktadır.
TTY telefon:
Bu telefonlar işitme kaybı olanlar için geliştirilmiş özel telefonlardır. Burada konuşma yerine yazarak iletişim kurulmaktadır. Aslında günümüzde bu iletişimin yerini büyük oranda SMS ile iletişim almış durumdadır.
Genellikle bu telefon servislerinin verildiği yerlerde uluslararası geçerli uyarı işaretleri bulunur.
Alarmlar:
Bu telefonlar işitme kaybı olanlar için geliştirilmiş özel ışıklı ya da titreşimli uyarı sistemleridir.
Rehber köpekler:
İşitme kaybı olan çocuk ve erişkinler için özel eğitilmiş rehber köpekler, görme engellilere benzer bir biçimde, işitme kayıplılara hem yardım etmekte hem arkadaşlık etmektedirler. Özellikle çocuklarda ve yaşlılarda sosyal özgüvenin sağlanmasına, psikolojilerinin düzelmesinde katkıları önemlidir.
