Yutma Güçlüğü

Yutma güçlüğüne (disfaji) özellikle yaşlılarda olmak üzere tüm yaş gruplarında yaygın olarak rastlanır. Disfaji terimi yemeklerin ve sıvıların ağızdan mideye geçmesi sırasında zorluk hissetmeyi ifade eder. Bu duruma çoğu tehlikeli olmayan ve geçici olan birçok faktör neden olabilir. Yutma güçlüğü nadiren tümör veya ilerleyici nörolojik hastalık gibi daha önemli bir soruna işaret eder. Yutma güçlüğü kısa bir süre içerisinde kendiliğinden iyileşmez ise kulak burun boğaz uzmanı tarafından değerlendirilmelidir.

İnsanlar katı yiyecekleri yemek, sıvıları içmek ve vücudun ürettiği tükürük ve mukusu yutmak için günde yüzlerce kez yutma işlevini gerçekleştirirler. Yutma işlevinin dört fazı vardır:

1. Çiğneme fazında yiyecek ve içecekler çiğnenir ve yutmaya hazır hale getirilir

2. Ağız fazında çiğnenmiş yiyecekler dilin damağa yaklaştırılmasıyla ağızın arka bölümüne itilir

3. Yutak fazında lokma hızlıca yutaktan yemek borusuna geçer

4. Yemek borusu fazında lokma yemek borusundan mideye geçer

Birinci ve ikinci fazlar istemli (kontrol altında) oluşurken, üçüncü ve dördüncü fazlar istemsiz (kendiliğinden) oluşur.

Yutma işlevi sırasındaki herhangi bir kesinti yutma güçlüğüne neden olabilir. Yutma güçlüğü sağlıksız dişler, uygun olmayan takma dişler veya soğuk algınlığı gibi basit nedenlere bağlı olabilir. Bununla birlikte en yaygın nedenlerden biri mideden yemek borusuna mide içeriğinin geri kaçışıdır.

Bu durum mide asidinin yemek borusuna ve daha da yukarıya yutağa, gırtlağa ve hatta genize kadar ulaşmasına ve aside alışık olmayan örtücü tabakanın (mukoza) asit tarafından yakılmasına neden olur. Diğer nedenler arasında felç, ilerleyici nörolojik hastalık, trakeotomi tüpü varlığı, felç olmuş ses teli, ağız, gırtlak veya yemek borusu tümörü ile baş boyun bölgesine uygulanan cerrahi operasyonlar sayılabilir.

Yutma güçlüğü inatçı ise ve nedeni bilinmiyor ise hastayı bir Kulak Burun Boğaz Uzmanı değerlendirir. Muayene özel aynalar veya özel optik sistemle görüntüleme sağlayan endoskoplar kullanarak dilin arka bölümünün, boğaz ve larenksin incelenmesi yoluyla yapılır. Eğer gerekli ise yemek borusu, mide ve onikiparmak bağırsağı incelemesi, Kulak Burun Boğaz Uzmanı veya Mide ve Barsak Hastalıkları (gastroenteroloji) Uzmanı tarafından yapılır (Şekil 1). Bazen baryumlu yemek borusu geçiş filmi ile yutma işlevi safhalarına göre değerlendirilebilir (Şekil 2).


Şekil 1. Yemek borusunda para yutan bir çocuğun filmi	Şekil 2. Yemek borusunun baryumlu (ilaçlı) filmi

Özel patolojiler söz konusu ise, üst mide- barsak sistem filmi veya videofloroskopi için radyologla temasa geçilebilir. Böylece yutmanın her dört fazının da değerlendirmesi yapılır. Değişik kıvamda yiyecek ve içecekler kullanarak ve hastaya değişik pozisyonlar verdirerek, yutma yeteneğini değerlendirilebilir. Eğer yutma güçlüğü felç veya ilerleyici nörolojik hastalıklara bağlı ise nörolog tarafından değerlendirilmelidir.

Yutma hastalıklarında görülen belirtiler şunlardır:

Ağızda tükürük artışı
Yiyecek ve içeceklerin boğaza takılması hissi
Boğaz ve göğüste rahatsızlık hissi (mideden yemek borusuna kaçış var ise – reflü)
Boğazda yabancı cisim veya parça hissi
Uzamış veya belirgin yutma güçlüğüne bağlı yetersiz beslenme ve kilo kaybı
Yutma sırasında kolayca geçmeyen yiyecek parçaları, sıvı ve tükürüğe bağlı olarak gelişen öksürük ve boğulma hissi

Mümkün Olan Tedaviler:

Neden belirlenebilmişse, yutma güçlüğü tıbbi tedavi, yutma egzersizleri veya cerrahi yöntemlerle tedavi edilebilir. Bu hastalıkların birçoğu tıbbi tedavi ile tedavi edilebilir. Mide asit salgısını engelleyen ilaçlar, kas gevşeticiler ve asit gidericiler bu ilaçlardan birkaçıdır. Tedavi yutma hastalığının nedenine göre düzenlenir. Mideden yemek borusuna kaçış sıklıkla beslenme ve yaşama alışkanlıklarını değiştirerek tedavi edilebilir. Örneğin :

Sindirimi kolay yiyeceklerden oluşan bir diyet ile sık aralıklarla ve az miktarlarda beslenmek
Alkol ve kafeinden uzak durmak
Kilo ve stresi azaltmak
Uyku vaktinden önceki üç saat boyunca yemek ve içmekten sakınmak
Yüksek yastıkla yatmak
Eğer bunlar yardımcı olmazsa, yemekler arasında ve uyku vaktinden önce asit giderici ilaçlar kullanmak
Yutma kaslarının beraber çalışmasını sağlayan ve yutma refleksinin oluşmasını sağlayan sinirleri uyaran özel egzersizler yaptırılabilir
Hastalara yutma işleminin başarılı şekilde yapılmasına yardımcı olacak vücut ve baş pozisyonları öğretilebilir.

Yutma güçlüğü olan hastalardan bazıları yetersiz beslenme problemi ile karşılaşırlar. Doktor veya beslenme hemşiresi beslenme teknikleri hakkında hasta ve ailesine yardımcı olabilir. Bu tekniklerin öğrenilmesi hastayı büyük oranda rahatlatır ve etrafındakilere bağımlı kalmaktan kurtarır.

Diyetisyen veya beslenme uzmanı hasta için gerekli olan yiyecek ve içecek miktarını ve ek besinlerin gerekli olup olmadığını belirler. Cerrahi tedavi belirli bazı problemlerin tedavisinde kullanılır. Darlık veya yapışıklık varlığında daralan yerlerin genişletilmesi gerekli olabilir. Kasların ileri derecede kasılması varlığında ilgili kasların genişletilmesi ve hatta serbestleştirilmesi gerekli olabilir. Tümör gibi durumlarda daha ayrıntılı cerrahi tedaviler uygulanır.