Nezle ve Grip

Üst solunum yolları denilince burun, yutak, kulaklar, sinüsler, gırtlak ve hatta ana hava borusu akla gelmektedir. Bu yapıların hastalıkları, özellikle de enfeksiyonları insanların en sık maruz kaldıkları hastalıklardır. Bu hastalıklarla pratisyen doktorlar, kulak burun boğaz doktorları, çocuk doktorları, bazen de iç hastalıkları doktorları ilgilenmektedirler. Nezle, grip, orta kulak iltihabı (otit), sinüzit, yutak iltihabı (farenjit, anjin), gırtlak iltihapları (larenjit) ve benzeri çok sayıda enfeksiyonun genel bir ismi olarak üst solunum yolları enfeksiyonu ifadesi kullanılmaktadır. Bu enfeksiyonlar virüs ve bakteri olarak adlandırılan iki çeşit mikrop tarafından oluşturulabilir. Virüslerin ve bakterilerin çok çeşidi vardır ve bunların pek çoğu üst solunum yollarında enfeksiyona neden olabilmektedirler. Tüm üst solunum yolları enfeksiyonlarının büyük bir kısmı virüsler tarafından oluşturulmaktadır.

Üst solunum yollarının çok sık görülen iki enfeksiyonu nezle (buna soğuk algınlığı, koriza ve İngilizcede ”common cold” isimleri de verilmektedir) ve griptir (buna influenza da denilir). Nezle ve grip toplumda herkesin yakından bildiği ve hayatının her döneminde sık sık yakalandığı hastalıklardır. Yüzden fazla virüsün yol açabileceği bu hastalıklar sanıldığının tersine birbirine çok karıştırılmaktadır (Tablo 1). Bu karıştırma nedeniyle bazı hastalar hem gereksiz tedaviler kullanmakta, hem de gereksiz maliyetler ödemektedirler.

Tablo 1. Nezle ve Grip Arasındaki Farklılıklar.

Bu kısa yazıda, siz okurların çok sık görülen ve özellikle de çocukları daha sık etkileyen iki üst solunum yolu enfeksiyonu nezle ve grip hakkındaki bilgilerinizin yenilenmesi amaçlanmaktadır.

Nezle

Soğuk algınlığı ve koriza adıyla da bilinen bu enfeksiyon insanoğlunu etkileyen en yaygın hastalıktır. Kendiliğinden iyileşebilen ve pek ciddi bir soruna yol açmamakla birlikte, tüm dünyada en çok iş gücü kaybına yol açan hastalıktır. Çocuklar yılda ortalama 6 kez, erişkinler ise 2-3 kez soğuk algınlığına yakalanırlar. Hastalığa soğuk algınlığı ismi de verilmekle birlikte hastalığın soğuk ile doğrudan bir ilgisi yoktur. Sonbahar ve kış aylarında sık görülmesi nedeniyle bu isim verilmiştir. Bu mevsimlerde sık görülmesinin nedeni, soğuk havanın vücuda etkisinden değil, soğuk havalarda insanların kapalı mekanlarda ve birbirlerine daha yakın yaşamalarıdır. İki yüzden fazla virüs nezleye yol açabilmektedir. Nezleye neden olan virüsler insandan insana tükürük ve burun salgılarının teması ile bulaşmaktadırlar. Hastanın öksürüğü veya hapşuruğu ile etrafa saçılan damlacık şeklindeki salgılar başka bir kişi tarafından solunduğu zaman damlacığın içindeki virüs diğer kişiye bulaşmış olur. Ancak daha sık olarak ele veya bir eşyaya dokunulması ile virüs bulaşır. Bu eşya telefon, kapı kolu veya mendil olabilir. Virüsün bulaştığı bu eşyaya dokunan bir kişi daha sonra gözünü, burnunu veya ağzını elleyerek, virüsü kendi üst solunum yoluna taşımış olur.

Nezlede (soğuk algınlığında) şu yakınmalar görülebilir:

• Sık hapşırma ve boğazda kaşıntı hissi
• Burunda tıkanıklık ve akıntı
• Özellikle geceleri artan öksürük
• Bazı hastalarda hafif ateş
• İştahsızlık
• Hafif ishal

Yakınmalar bir hafta kadar sürer; ancak bazen 3 haftaya kadar da uzayabilir. Hastaların % 1 – % 10 kadarında sinüzit gelişir.

Grip

Grip de yine üst solunum yolunun virüslerle oluşan, fakat nezleden çok daha şiddetli olan ve zatürre gibi ciddi bazı riskler yaratabilen bir enfeksiyonudur. Çok bulaşıcıdır. Hastalığı yapan virüsler nezledeki kadar çeşitlilik göstermezler; influenza A, B ve C virüsleridir. Dolayısıyla da bu hastalık için aşı geliştirilmesi mümkün olmuştur. Çok yaygın olarak görülen bir hastalıktır. Mikrobun bulaşmasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması arasında ortalama 2-3 günlük bir süre geçer. Hastalık yüksek ateş ve baş ağrısı ile başlar; yorgunluk, boğaz ağrısı, burun akıntısı, hapşırık ve kuru öksürük bulunabilir. Hasta genellikle kas ağrısı, baş ağrısı ve yorgunluk nedeniyle düşkün durumdadır. Mide bulantısı ve kusma özellikle çocuklarda meydana gelebilir. Ateş çoğu kez 38 derecenin üzerindedir. Belirtiler genellikle 2-3 günden sonra hafifler; bir haftada iyice silinmeye başlar. Eğer bu dönem sonunda ateş düşmez ve genel durum düzelmezse zatürre gibi daha ciddi bir hastalığın gelişmesi ihtimali vardır. 65 yaşın üstündeki yaşlılar, 6 ay-2 yaş arası çocuklar kalp, akciğer, şeker hastalığı gibi müzmin rahatsızlığı olan hastalar ve hamileler grip geçirecek olurlarsa komplikasyon denilen ciddi hastalıkların gelişebilmesi bakımından risk grubundadırlar.

Sonbahar ve kış aylarında, en sık Ekim – Mart ayları arasında görülür. Grip ciddi bir hastalık olup, kış mevsiminin en şiddetli hastalıklarından biridir. İşgücü kaybı açısından bakıldığında en yüksek maliyete yol açan hastalıkların başında yer almaktadır (Şekil 1).

Şekil 1. Nezlede hapşırma ve burun akıntısı daha ön planda iken (soldaki resim), gripte ateş ve halsizlik daha ön plandadır (sağdaki resim).

Nezle ve Gripte Tedavi

Tedavi belirtilerin giderilmesine yöneliktir; ateş düşürücü ve ağrı kesici ilaçlar, burun açıcı ilaçlar kullanılabilir. Özellikle çocuklarda, aspirin dışındaki ilaçların tercih edilmesi uygun olur. Antibiyotiklere gerek yoktur; etkisizdirler. Dinlenme, bol sıvı alımı ve havanın nemlendirilmesi faydalıdır.

Grip için yeni geliştirilen bazı ilaçlar satışa sunulmuş olmakla birlikte hastalık belirtileri ortaya çıkmadan önce veya ilk 1-2 günde alınırlarsa bazı hastalarda yararlı olabilmektedirler. Unutulmamalıdır ki bu ilaçlar sadece gripte etkilidirler; nezlede kullanılmaları gereksizdir.

Nezle ve Gripten Korunma

Nezle ve gripten korunmak için, nezlesi olan kişilerle hastalığın ilk 2. ve 4. günleri arasında temas edilmemesi gerekir. Ancak, çoğu zaman bu mümkün değildir; hastalığa yakalanan kişiler, henüz hasta olduklarını anlamadan bulaştırıcı döneme girmiş olurlar.

Hastalar, özellikle burun temizliğinden sonra olmak üzere sık sık ellerini yıkamalı, öksürürken ve hapşırırken ağız ve burunlarını kapamalıdırlar. Kağıt havlu ve mendiller kullanılmalıdır.

Gripten korunmak için aşılardan yararlanılabilir. Mutlak koruyuculuğu olmayan bu aşıların yararı tartışmalıdır. Bununla birlikte, aşağıda örnekleri sunulan bazı kişilere aşı uygulaması önerilebilir:

• Kalp ve akciğer hastalığı olanlar
• Şeker hastalığı, böbrek hastalığı , bağışıklık sisteminde yetersizlik, kan hastalıkları nedeniyle bir önceki yıl düzenli tedavi gören veya hastanede yatanlar
• 65 yaş ve üzerindekiler
• Toplu halde yaşayanlar
• Doktor, hemşire, hastabakıcı, kreş ve huzur evi çalışanları gibi risk grubundaki kişiler

Henüz nezleye etkili bir aşı bulunmamıştır. Sık nezle geçirenlere, korunma için grip aşısı yapılmasının yararı yoktur; sık görülen yanlış bir uygulamadır. Kimlere, ne zaman aşı yapılacağına mutlaka bir doktorun karar vermesi gerekmektedir. Bilinçsizce yapılan uygulamalar bazen gereksiz aşılamalara, bazen de ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

Yorgunken, iyi beslenilmediğinde, serin ve nemli havada kalındığında soğuk algınlığına daha kolay yakalanılacağına dair inanışlar vardır; ancak, bunların gerçek olduğunu destekleyen kesin veri yoktur.

HANGİ DURUMLARDA DOKTORA BAŞVURMAK GEREKLİDİR?

Şu durumlarda mutlaka doktora başvurulması gerekir: 

• Öksürük 10 günden uzun sürerse
• Koyu kıvamda ve renkli balgam çıkarılıyorsa
• 1-2 günden beri 38 dereceden yüksek ateş varsa
• Göğüs ağrısı varsa
• Sık nefes alma varsa
• Nefes alırken göğüste yanma veya ağrı oluyorsa
• Dudaklarda ve parmak uçlarında morarma varsa
• Kulak ağrısı ortaya çıkmışsa
• Uykuya eğilim varsa
• Boyunda bezeler ele gelecek kadar büyümüşse
• Sıvı alımını ve beslenmeyi engelleyecek kadar boğaz ağrısı varsa

Belirtiler Nezle (Soğuk Algınlığı) Grip

Sonuç

Nezle ve grip salgınlarını kontrol altına almak günümüzde pek mümkün değildir. Ağrı kesici ve burun açıcı-hapşuruk önleyici ilaçlarla belirtilerin baskılanmasına yönelik tedaviler uygundur. Dinlenme ve bol sıvı alınması, ortam havasının nemlendirilmesi yararlıdır. Grip için risk taşıyan bazı kişilerde aşılama ile korunma sağlanabilir. Virüslere karşı geliştirilen yeni bazı ilaçlar salgın dönemlerinde hastalık belirtileri tam olarak ortaya çıkmadan önce kullanılmaya başlanırsa yakınmaların hafif geçirilmesini sağlayabilmektedir.